INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jan Spławski z Milesznej Górki h. Leliwa  

 
 
brak danych - 1602, przed 25 IV
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Spławski Jan z Milesznej Górki h. Leliwa (zm. 1602), kasztelan, potem wojewoda inowrocławski. Był wnukiem Jana, sędziego ziemskiego poznańskiego (zob.), synem burgrabiego i podwojewodziego gnieźnieńskiego Mikołaja i Jadwigi Słupskiej albo Drzewianowskiej (zm. między r. 1584 a 1591).

Począwszy od r. 1546 wraz z matką i bratem Mikołajem występował S. w sprawach majątkowych dotyczących ich głównego dziedzictwa w pow. pyzdrskim, tj. m. Mileszna Górka (zwana także Targową Górką, obecnie Góra Targowa). Aktywność publiczną rozwinął w czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta. Dn. 25 I 1574 uczestniczył w powitaniu Henryka Walezego w Międzyrzeczu. Po ucieczce Henryka, na sejmiku w Środzie 29 X t.r. wybrano S-ego na jednego z pięciu deputatów do sądu wiecowego woj. poznańskiego. Zaczął wówczas zyskiwać popularność wśród wielkopolskiej szlachty opowiadającej się za detronizacją Henryka Walezego i nową elekcją, a zarazem niechętnej przewodnictwu prymasa Jakuba Uchańskiego. Na elekcji w r. 1575 optował za wyborem Piasta. Dn. 9 V 1577 na sejmiku generalnym woj. wielkopolskiego w Kole powierzono mu funkcję poborcy podatku w woj. poznańskim. W r. 1578 pomagał marszałkowi w. kor. Andrzejowi Opalińskiemu w obejmowaniu urzędu star. generalnego Wielkopolski. Odtąd występował często w otoczeniu Opalińskiego, prawdopodobnie więc właśnie jego poparciu zawdzięczał przyszłą karierę. Dn. 24 I 1580 został mianowany przez Stefana Batorego kaszt. inowrocławskim po awansowaniu Piotra Smerzyńskiego na woj. inowrocławskie. Po jego śmierci otrzymał 28 X 1582, podczas sejmu w Warszawie, nominację na woj. inowrocławskiego. Na sejmie tym był jednym ze świadków aktu nobilitacji Piotra Frankusa (Franka), geometry i kartografa królewskiego. W sierpniu 1584 wziął udział w konwokacji senatorów w Lublinie. Na sejm w r. 1585 zjechał sporo przed terminem jego rozpoczęcia i 12 I był w grupie Wielkopolan, którzy pod przewodnictwem Opalińskiego witali Stefana Batorego przybywającego do Warszawy. Na sejmie nie był aktywny; nie zabrał głosu podczas burzliwej debaty w sprawie osądzenia Krzysztofa Zborowskiego. Wiadomo, iż pozostał w Warszawie co najmniej do 26 II.

W bezkrólewiu po śmierci Stefana Batorego należał S. do stronnictwa kanclerza Jana Zamoyskiego. Na sejmie elekcyjnym w r. 1587 był obecny przynajmniej od 22 VII, kiedy na naradzie senatorów opowiadał się za porozumieniem z panami litewskimi w sprawie jednomyślnego wystąpienia wobec prohabsburskiej partii Zborowskich. Dn. 19 VIII podpisał akt elekcji Zygmunta Wazy. Po elekcji udał się na Kujawy, gdzie podpisał laudum sejmiku radziejowskiego uchwalone 29 X t.r. i przekazane posłom na sejm koronacyjny Zygmunta. W sejmie tym wziął udział; jego nazwisko widnieje na listach świadków generalnego potwierdzenia praw przez króla z 8 I 1588, a także na przywileju dla Zamoyskiego na królewszczyzny Zamch i Krzeszów (30 I 1588). W sierpniu t.r. poparł starania Opalińskiego o małżeństwo jego syna Piotra, krajczego kor., z córką kaszt. gnieźnieńskiego Jana Zborowskiego – Anną. Małżeństwu temu przeciwny był Jan Zamoyski, który nie chciał, by w ten sposób doszło do ułaskawienia «maksymilianisty» Zborowskiego. Był S. i wotował na sejmie «pacyfikacyjnym» w r. 1589. Dn. 20 IX t.r. podpisał uchwałę zjazdu senatorów i posłów w Łęczycy, zwołanego dla obmyślenia obrony dla województw południowo-wschodnich. Na antykanclerski zjazd w Kole 10 VIII 1590 nie przybył; prosił jednak przez swego brata Mikołaja o usprawiedliwienie nieobecności, «zezwalając na wszystko». Wotował na sejmie w r. 1593, przychylił się do zgody na wyjazd króla do Szwecji i na pobór podatku przeznaczonego w dużej części na koszta tego wyjazdu. Na radziejowskim sejmiku relacyjnym po tym sejmie jedynie grupa szlachty skupiona wokół S-ego zaaprobowała uchwały sejmowe w całości. Na sejm w r. 1597 przybył S. już po wotach.

W świetle źródeł nie ulega wątpliwości, że był S. katolikiem. Odmienna opinia M. Boruckiego wynika z pomylenia go z innym woj. inowrocławskim, Janem Krotoskim, który zaprowadził reformację w Barcinie (pow. kcyński), mylnie uznanym za własność S-ego. Ze S-m można wiązać usunięcie braci czeskich ze Stawiszyna i przywrócenie tam katolicyzmu.

Przez ponad trzydzieści lat bracia Jan i Mikołaj Spławscy gospodarowali zapewne wspólnie (nie określano ich jednak jako niedzielnych); np. w r. 1564 wspólnie nabyli wsie Orzeszków i Naczki w pow. pyzdrskim. W r. 1577 przeprowadzili dział, na mocy którego Jan wziął dobra w pow. nakielskim: Drzewianowo, Skoraczewo, Wąwelno, Mierusino, Jaszkowo oraz Kościerzynę i Trzebuń. Wspólnie wyposażyli (2 tys. złp. posagu i 1 tys. złp. wyprawy) siostrę Jadwigę, która (ok. r. 1585) wyszła za mąż za Maksymiliana Russockiego z Kleczewa. Żona S-ego (od ok. r. 1576), Anna Korzbokówna, wniosła mu Witkowo w pow. gnieźnieńskim, dom w Gnieźnie na Przedmieściu Toruńskim i królewszczyznę Stawiszyn, na którą uzyskał 14 I 1580 dożywocie od Stefana Batorego. Dla siebie zachowała królewszczyznę Lubola w woj. sieradzkim. Po śmierci brata (zm. bezżennie i bezpotomnie w r. 1593) objął S. jego dział, tj.: Mileszną Górkę z częściami w przyległych wsiach (Maławieś i Wielkawieś), Orzeszkowo, Naczki, Murzynowo Leśne, Dominowo w pow. pyzdrskim oraz leżące w pow. poznańskim Żerniki i Jaryszki. W Milesznej Górce ufundował S. w r. 1593 szpital (przytułek) dla ubogich, przeznaczając na jego utrzymanie odsetki z sumy 200 złp. ulokowanych na wyderkaf. O wieś Jaryszki, stanowiącą dawniej uposażenie altarii św. Marcina w katedrze poznańskiej, a przejętą jakoby nieprawnie przez przodków S-ego, prowadził od r. 1598 spór z altarystą Wojciechem Racięskim. S. był nadto właścicielem wsi Janikowo w pow. inowrocławskim oraz Kołodziejewa i Sędowa w pow. gnieźnieńskim; na tych wsiach zabezpieczył w r. 1585 posag (10 tys. złp.) córki Doroty. S. zmarł w r. 1602, przed 25 IV.

Z małżeństwa z Anną z Korzboków (zm. 1600), wdową po kaszt. lędzkim Wojciechu Przyjemskim (zob.), miał S. synów Wojciecha i Macieja oraz córkę Dorotę, żonę kaszt. brzeskiego kujawskiego Jarosława Sokołowskiego (zob.). Syn Wojciech wpisał się w r. 1594 do metryki nacji polskiej w Uniw. Padewskim, studiował w Rzymie i tam zmarł 12 IX 1596; został pochowany w kościele Augustianów, gdzie umieszczono jego popiersie. Syn Maciej (zm. ok. r. 1613), student w Würzburgu w r. 1597, po śmierci ojca gospodarował na Milesznej Górce. Był żonaty z Anną z Wierzbna Rydzyńską, 2.v. Abrahamową Ciświcką.

 

Urzędnicy; – Barycz, Polacy na studiach w Rzymie (syn Wojciech); Borucki M., Ziemia kujawska pod względem historycznym, geograficznym, archeologicznym i statystycznym, Włocławek 1882 s. 27, 74; Filipczak-Kocur A., Senatorowie i posłowie na sejmie „pacyfikacyjnym” w 1589 r., „Czas. Prawno-Hist.” T. 34: 1982 z. 2; Jarmiński L., Bez użycia siły, W. 1992; Kaczorowski W., Senatorowie na sejmach z lat 1587/88–1609, Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Historia, [Z.] 29: 1990; Kieniewicz L., Senat za Stefana Batorego, W. 2000; Lepszy K., Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Kr. 1929; Łukaszewicz J., O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkiej Polsce, P. 1835; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., I; Rzońca J., Sejmy z lat 1597 i 1598, Wr. 1989 cz. 1; Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academica, P. 1996 (syn Maciej, mylnie jako Mateusz); – Akta sejmikowe woj. pozn., I cz. 1; Arch. nacji pol. w Uniw. Padewskim, I (syn Wojciech); Arch. Zamoyskiego, III–IV; Dzieje ziemi kujawskiej, Ogł. A. Pawiński, W. 1888 V 388; Korespondencja Hieronima Rozrażewskiego, Wyd. P. Czaplewski, Tor. 1939–47 II; Mon. Pol. Vat., V; Script. Rer. Pol., XI (diariusz 1587), XVIII (diariusz 1585), XXII (Orzelski); Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik–P. 1995; Vol. leg., II 957, 1203; Źródła Dziej., IX, XI 150, 155, 159, 160; – AGAD: Metryka Kor., t. 123 k. 202–203, 205–205v., t. 147 k. 148–148v., 171v.–172; – Mater. Red. PSB: Kartoteka Komitetu Źródeł do Życia Umysłowego Polski XVI–XVIII w.

Waldemar Chorążyczewski

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.